علائم و نشانه های تنبلی چشم عبارتند از: چشمی که از داخل یا خارج سرگردان است. چشمانی که به نظر می رسد با هم کار نمی کنند.نتایج غیر طبیعی آزمایشات غربالگری بینایی و علائم و نشانه های آمبلیوپی و درمان تنبلی چشم در کودکان مشکل است عدم تقارن بالایی، بین بینایی دو چشم دارد و همین باعث میشود دید یک چشم به خاطر عدم استفاده کاهش پیدا کند. نشانههای آمبلیوپی کم و تشخیص آن دشوار است.
تنبلی چشم چیست؟
تصاویری که توسط دو چشم ثبت شده، به مغز ارسال میشود. مغز این دو تصویر را با یکدیگر مطابقت میدهد و یک تصویر سهبعدی میسازد. وقتی یکی از چشمها تصویر تار یا مبهمی را ارائه میکند که با تصویر واضح یکی نیست، مغز بصورت خودکار تصویر تار را نادیده میگیرد و آن دیگری را پردازش میکند. چشمی که تار میبیند بهموقع درمان نشود، دیگر نمیتوان عادت مغز را تغییر داد. یعنی حتی پس از درمان هم مغز بر عادت پیشین خود، تصاویر چشم معیوب را هم چنان نادیده میگیرد.
از انواع تنبلی چشم که تشخیص آن سادهتر است دو بینی است و زمانی پیش میآید که مسیر چشم مرتبا یا به صورت متناوب به طرف داخل یا خارج تغییر میکند. تشخیص این مشکل برای والدین ساده است چون منحرف شدن چشم کودک را میبینند.
تنبلی چشم معمولا فقط یکی از چشمها را تحت تاثیر قرار میدهد، اما گاهی میتواند روی هر دو تاثیر بگذارد. پزشکان چشم توصیه میکنند والدین کودک از شش ماهگی چشمانش را مورد معاینه قرار دهند تا اگر مشکلی بود سریع متوجه شوند. بعد از حدود چهار ماهگی اگر چشمان کودک به خوبی نایستد، غیر طبیعی است و باید معاینه شود
چرخاندن سر زمان تماشای تلویزیون
علت یکی از نشانههای تنبلی چشم باشد.افرادیکه مشکل تنبلی چشم دارند، چشم سالم بر برچشم مریض چیره است و برای دیدن بهتر روی آن چشم حساب میکنند. کودکان معمولا برای به کار گرفتن چشم چیره، هنگام فعالیتهایی نظیر تماشای تلویزیون سر خود را میچرخانند.
چشمانش را تنگ میکند، میمالد یا یکی از چشم ها را میپوشاند بستن یک چشم هنگامی که بیرون زیر نور خورشید است، نگاه کردن به دوردست یا مرتبا تنگ کردن چشمها میتواند از نشانههای آمبلیوپی باشد. مرتب مالیدن یا گرفتن یک چشم با دست میتواند نشانه این باشد که یک چشم از چشم دیگر ضعیفتر است و کودک تلاش میکند تنظیم کند که دیدش بهبود بیابد.
در خواندن تاخیر دارد
کودک شروع به خواندن میکند آنهایی که چشمشان ضعیف است،هنگام خواندن دچار خستگی میشوند. کودک هنگام خواندن خط را گم کند، جاهایی را نادیده رد کند یا کلمات کوچک را دوباره بخواند و اشتباهات دیگری نظیر اضافه کردن و کم کردن جملات مرتکب شود. دقت کردن روی کلماتی که میخواند به انرژی بسیار بالایی نیاز دارد، بنابراین خواندن برای چنین کودکانی سخت است.
مشکل در بازی و ورزش
برای تشخیص اینکه هر چیز کجاست به همکاری هر دو چشم نیاز دارید. وقتی دو نقطه دید ندارید نمی توانید بگویید یک چیز چقدر از شما دور است یا شما چقدر از آن دور هستید. برای مثال کودکی که تنبلی چشم دارد هنگام استفاده از پله ها زمین بخورد یا تاب هنگام حرکت کردن با او برخورد کند چون نمی تواند فاصله را درست تشخیص دهد.
تنبلی چشم ژنتیکی است
در سالهای اولیه به هر دلیلی یکی از چشمها تصویر خوبی روی پرده شبکیه نیفتد، تنبلی چشم ایجاد میشود. یک دسته از بیماریهای چشمی که عامل تنبلی محسوب میشوند، مثل آب مروارید مادرزادی، کدورت قرنیه مادرزادی، دوربینی یا نزدیک بینی بسیار شدید مادرزادی هستند و با تولد کودک آشکار میشوند. یک دسته دیگر از بیماریهای چشمی مثل کدورت زجاجیه و عیوب انکساری که باعث ایجاد تنبلی میشوند ، ثانویه هستند و بعدا” بهوجود میآیند. در هر دو گروه از بیماریهای چشمی، ساختمان چشم آسیب دیده است و باید ترمیم شود.
درچه سنی ابتلا به تنبلی چشم بیشتر است؟
تنبلی چشم بیماری مختص کودکان است و فقط در سنین کودکی بروز میکند. ارتباطات عصبی میان چشم و مغز تا سن 7سالگی به مرور کامل میشود. در این زمان هر نوع عیبی در ساختمان چشم میتوان درمان کرد. اما بعد از آن دیگر این امکان وجود ندارد. تنبلی چشم هم باید تا قبل از 7سالگی درمان شود. در غیر اینصورت منجر به نابینایی میشود. بعد از 7سالگی حتی اگر عیب چشم با جراحی برطرف شود، باز بینایی به کودک برنمیگردد.
چطور تنبلی چشم را تشخیص داد؟
بعد از تولد در بیمارستان باید چشمهای نوزاد معاینه شوند. پزشک متخصص با معاینه، هر نوع عیبی را در ساختمان چشم تشخیص میدهد. بعدها و در سنین مختلف برای اطمینان از سلامت چشم کودک، میتوانید او را پیش متخصص چشم ببرید. در سنین کم و در دوران آمادگی، انجام معاینات چشم بسیار ضروری است. در واقع تنبلی چشم را فقط پزشک و با معاینه تخصصی میتوان تشخیص دهد.
وظیفه والدین هر نکته غیرطبیعی در چشم کودک را جدی بگیرند و او را نزد متخصص ببرند.چشم یکی از مهمترین اجزای بدن است که باید بصورت ویژه چک شود.
درمان تنبلی چشم
با توجه به اینکه عیوب انکساری و سایر اشکالات در ساختمان چشم باعث تنبلی چشم میشوند، راه درمان را نوع بیماری مشخص میکند. قبل از هر چیز باید اشکال ساختمانی را برطرف کرد. حتی اگر نیاز به جراحی باشد، باید این کار صورت بگیرد. بعد هم یک سری درمانهای مکمل برای شکستن عادت مغز در نادیده گرفتن چشم بیمار در نظر گرفته میشود. مثلا بعد از درمان اصلی به والدین توصیه میشود چشم سالم را ببندند تا به این ترتیب کودک مجبور شود از چشمی که دچار تنبلی بوده کار بکشد و مغز به دریافت تصویر از آن چشم عادت کند.
نقش والدین در درمان بیماری
چه از نظر کنترل وچه از نظر همکاری و انجام توصیههای پزشکی اهمیت دارد. بسیار اتفاق میافتد که پزشک دستور بستن یک چشم را میدهند. اما در منزل وقتی پدر و مادر با بیتابی کودک برای باز کردن چشم بسته مواجه میشوند، در برابر خواستهاش کوتاه میآیند، زیراطاقت دیدن گریه و ناراحتیش را ندارند، غافل از اینکه خطر نابینایی او را تهدید میکند! بنابراین توصیهی اکید بر این است که والدین به تکتک دستورات با دقت عمل کنند
در کشور ما آمار ضربههای چشمی در کودکان و در پی آن آسیب دیدن ساختمان چشم، بسیار بالا است. چون والدین اصول مراقبت از چشم کودکان را بخوبی رعایت نمیکنند و هنوز در این خصوص فرهنگ صحیح شکل نگرفته است.
این مسئله نیاز به فرهنگسازی دارد و والدین باید خود نسبت به قضیه حساس شوند و در پی یافتن راههایی برای پیشگیری از بروز آسیب به چشم کودک خود باشند.
چگونه از ضربههای چشمی پیشگیری کنم؟
با برداشتن کارد میوه خوری توسط کودک و والدین به بهانهی اینکه میوه پوست کندن یاد میگیرد، فقط تماشایش میکنند. بچه چنگال بهدست میگیرد و مدام دستش را تکان میدهد و در حال حرکت است. ولی والدین تذکری نمیدهند و ممانعت نمیکنند. آنوقت در یک لحظه نوک کارد یا چنگال به چشم بخورد و آسیب جدی وارد کند. پدر و مادر هرگز نباید به کودک اجازه بدهند به کارد و چنگال و سیخ یا هر شیء نوکتیز دیگری دست بزند. بهویژه از حرکت با وسایل نوک تیز حتما باید جلوگیری شود. حتی حین بازی با همبازیها حواستان باشد هیچ یک از بچهها به وسایل نوک تیز دسترسی نداشته و دیده شده است کودکان این قبیل وسایل دسترسی یا با پرتاب آن به سوی یکدیگر فاجعه ببار آوردهاند.
تهیه و خرید لوازم بازی استاندارد
برای بچهها اسباببازیهای استاندارد بخرید.قبل از خرید اسباببازی فکر کنید کودک با آن چه کارهایی انجام خواهد داد.حساسیت این امر زمانی مشخص شده که بدانیدحتی تفنگهای آبپاش که سر باریکی دارند، میتوانند باعث پارگی عنبیه یا شبکیه چشم شوند. بچهها تفنگهایشان را از آب پر و گرم بازی و هیجان با شدت هر چه تمامتر به سر و صورت همدیگر آب میپاشند. در بعضی کشورها قوانینی است که بر تولید اسباببازیها نظارت و مانع تولید اسباببازیهای نوک تیز برای کودکان میشود. مثلا حتی کتابهایی که برای کودکان منتشر میشود، لبههای تیزی ندارند و بهشکل منحنی هستند. همه این مراقبتها دلیل بر کنترل حرکات در کودک کامل نشده و هر لحظه ممکن است با یک حرکت، گوشه کتاب را محکم به چشمش بزند.پس محکمکاری و بجای اینکه از آن تمام وقت بالای سر کودک به مراقبت بنشینید،قبلا وسیله بازی مطمئنی برایش انتخاب کنید.
تشخیص و درمان عیب مادرزادی چشم
کودکانی همراه با نقص یا عیب مادرزادی چشمی بدنیا میآیند. با تشخیص پزشک متخصص در همان روزهای بدو تولد چشم نوزاد جراحی میشود. ولی خیلی از والدین به شدت مخالفت کرده و به عقیده آنها نوزاد تحمل عمل جراحی را نداشته و شاید زیر عمل از دست برود. عمل چشم اگر ضرورت نداشته باشد،قطعا پیشنهاد نمیشود. وقتی متخصص بگوید باید چشم را جراحی کرد، یعنی فرصتی برای صبر کردن نیست. گاهی والدین به عمل رضایت نمیدهند و میخواهند دستکم سه ماه صبر کنند تا بچه جان بگیرد بعد عملش کنند. سه ماه بعد بچه نابینا شده و دیگر به هیچ روشی نمیشود برایش کاری انجام داد. در بعضی موارد حتی یک ماه هم نباید صبر کرد. به هر حال کودک در هر سنی تحمل عمل را دارد و حتی میشود قلب نوزاد را جراحی و یک عمر سلامتی را به او هدیه کرد.